Wanneer vernis een sluipmoordenaar wordt: gevolgen voor machines & wat je eraan kan doen
Varnish (vernis) is zo’n verschijnsel dat vaak pas opvalt wanneer het al schade aanricht. In de praktijk merken operators of onderhoudsploegen dat kleppen haperen, temperatuur stijgt of dat de olie “raar” aanvoelt, maar de bron is soms vernisvorming. In deze blogpost bekijken we wat vernis precies doet in machines, welke schade het kan veroorzaken, én welke oplossingsrichtingen je kan inzetten. Daarbij verwijs ik ook naar relevante blogartikels van de Vlaamse Oliecentrale die al eerder insprongen op connecting topics zoals “Wat is varnish?” en analyses (MPC, TOST) om dit vroegtijdig te detecteren.
Wat is vernis / varnish (kort)
Om alles te kaderen: VOC behandelde dit onderwerp al in hun blogpost “Wat is varnish (vernis)”, hierin leggen ze uit dat vernis ontstaat door oxidatie en polymerisatie van additieven en oliecomponenten, vaak in combinatie met warmte en verontreiniging.
In hun artikel wijzen ze op het feit dat vernis de effectiviteit van smeermiddelen vermindert, wat leidt tot snellere olieveroudering en verhoogde viscositeit.
Kort samengevat: vernis is een harde, plakkerige of kleverige afzetting op inwendige oppervlakken van machines, die uit zeer kleine, polaire degradatieproducten bestaat.
Hoe & waar vormt vernis zich in machines?
Varnis kan zich op verschillende plekken in een smeersysteem of machine vormen, met name op oppervlakken waar olie langzaam stroomt of in zones met hoge temperatuur. Enkele typische locaties:
Lagers en glijvlakken: voorzichtig aangedreven oppervlakken waar smeerfilm dun is
Kleppen, kranen, servo- of spoolkleppen: bewegende mechanische componenten die gevoelig zijn voor kleverigheid
Filters en zeefpassages: waar de stroming vertraagt en afzetting kan oppotten
Warmtewisselaars en koelvloeistofruimtes: vernis werkt isolerend, wat warmteoverdracht belemmert
Oliekanalen, leidingtrajecten en orifice-openingen:vooral bij kleine doorgangen waar afzetting relatief snel kritisch wordt
De afzetting begint vaak als een zeer dunne film, maar met de tijd kan die aangroeien tot dikkere lagen die mechanisch gedrag beginnen te beïnvloeden.
Gevolgen van vernis voor machines
Hier volgt een overzicht van de belangrijkste negatieve effecten die vernis kan hebben, met toelichting:
| Effect | Uitleg / mechanisme | Praktische impact |
|---|---|---|
| Storing of vertraging van kleppen / actuatoren | De kleverige aard van vernis kan bewegende delen hinderen, vertragen of zelfs blokkeren | Haperende regelkleppen, langzaam reagerende hydrauliek of vergrendelingssystemen |
| Filter- of doorgangsverstoppling | Afzettingen hopen zich op in filters, microkanalen of passages | Drukverlies, onvoldoende smeeroliecirculatie, verhoogde pompbelasting |
| Slechtere warmteafvoer | Varnis fungeert als isolator op warmteoverdrachtsoppervlakken | Hogere temperaturen in lagers, versnellingsbakken of hydraulische systemen |
| Verhoogde wrijving & versnelde slijtage | De ruwe afzettingen kunnen als een soort “schuurpapier” werken | Kortere levensduur van tandwielen, lagerbanen, assen, afdichtingen |
| Verminderde smeereigenschappen | Varnis verstoort de smeerfilm, beïnvloedt viscositeit en kan additieven van de olie “vastleggen” | Slechtere smering, versnelde oliedegeneratie |
| Reactive chaining effecten | Wanneer vernis zich ophoopt, werkt het als katalysator voor verdere oxidatie en afbraak | Snellere progressie van verontreiniging en instabiliteit |
| Hogere bedrijfs- en onderhoudskosten | Door storingen, vroegtijdig olieverval, reparaties en storingsdiagnoses | Meer stilstand, hogere reserveonderdelenkosten |
In praktijk zien operators vaak: het begin van kleverige respons, verhoogde temperaturen, verminderde efficiëntie, en uiteindelijk (in ernstige gevallen) systeemuitval of schade aan kritische componenten.
Oplossingen & mitigatiestrategieën
Gelukkig bestaan er meerdere aangewende strategieën om vernisvorming te beperken of te bestrijden. Hieronder de belangrijkste:
1. Preventie & ontwerpkeuzes
-
Gebruik van hoogwaardige oliën en additieven: oliën met hoge oxidatiestabiliteit en additieven die depotvorming tegengaan
-
Temperatuurbeheersing: lagere bedrijfstemperaturen zorgen voor minder thermische stress op de olie
-
Filtratie en ontwatering: water versnelt oxidatie en bevordert afbraak, dus droog houden is belangrijk
-
Beheersing van verontreiniging (metalen deeltjes, zuurstof, vuil)
-
Ontwerp van systemen met voldoende doorstroomsnelheden zodat stagnatiegebieden beperkt worden
-
Regelmatige controle & onderhoudsintervallen
2. Monitoring & detectie
VOC zelf besteedt aandacht aan meetmethoden zoals de MPC-analyse (Membrane Patch Colorimetry) om vernisgevoeligheid te detecteren, en de TOST-test (ASTM D943) om oxidatiestabiliteit te beoordelen.
Door deze analyses regelmatig uit te voeren, kan je vroege tekenen van vernisvorming opsporen en bijsturen vóór ernstige schade optreedt.
3. Chemische & fysische reiniging
-
Chemische reiniging / solvent flush: circuleren van reinigende vloeistoffen die vernis-achtige residuen oplossen
-
Olieconversie met reiniging: bij wissel van olie kan vooraf een reinigingsstap ingelast worden
-
Electrostatic oil cleaning / ionische technologieën: systemen die geladen deeltjes (vernis) uit olie trekken
-
Adsorptiemedia / “varnish removal filters”: filters met speciaal adsorptiemateriaal dat de polaire verniscomponenten tegenhoudt
-
Offline filtersystemen / bypassstroming: reinigen van olie terwijl de machine draait
4. Operationele correcties
-
Verlagen van piekdrukken of transiënten
-
Geleidelijke belastingsopbouw in plaats van plotselinge schokken
-
Regelmatig olieverversingsbeleid indien vernisvorming onvermijdelijk is
-
Upgrades van kritische componenten zoals kleppen met grotere speling of resistentie tegen kleefkracht
Conclusie
Wanneer je als onderhouds- of technische verantwoordelijke merkt dat je machine-onderdelen afwijkend gedrag vertonen, bijvoorbeeld traag reagerende kleppen, temperatuurstijging of onverwachte oliedynamica, kan vernis een stille boosdoener zijn. Door preventie, monitoring, regelmatige analyses en indien nodig reinigingstechnieken toe te passen, kan je vernis onder controle houden en de levensduur en betrouwbaarheid van je machines sterk verbeteren.
Zit je met een concrete installatie, type machine of smeersysteem waarbij je vermoedt dat vernis een rol speelt? Wij kunnen je mee helpen met een diagnoseplan of concrete oplossingen uitzoeken die passen in jouw situatie. Laat maar weten, wij denken graag mee.
